Дзіця заўсёды памятае найбольш яскравыя моманты свайго маленства. Гэта можа быць набыццё даўно чаканай цацкі, або падарожжа ў невядомыя мясціны, ці сустрэча з цікавымі людзьмі. Але шмат у Беларусі людзей, найбольш запамінальнымі момантамі дзяцінства каторых з’яўляюцца падзеі, звязаныя з Вялікай Айчыннай вайной, са стратамі і голадам, небяспекай і барацьбой за выжыванне. Апаленыя полымем вайны фрагменты маленства, нягледзячы на вялікі адрэзак часу, не могуць знікнуць з памяці сталых людзей. І кожны з іх нясе гэты груз праз сваё жыццё, робячы ўсё дзеля таго, каб дзеці, унукі і праўнукі не зведалі такога гора і жылі пад мірным небам, радуючыся кожнаму новаму дню.

Вось што расказаў жыхар Чавус Васіль Нікіфаравіч Клімаў:
– Нарадзіўся я 1 красавіка 1937 года. Так што ў пачатку вайны мне ішоў пяты год. Эпізоды, звязаныя з вайной, назаўсёды застануцца ў маёй памяці. Першы ўспамін – прынесеныя дамоў два процівагазы, знойдзеныя мной у збажыне.
Мой бацька працаваў загадчыкам фермы, якая была недалёка ад вёскі, а калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, накіраваўся на мабілізацыйны пункт. Але спачатку яго не ўзялі на фронт, таму, вярнуўшыся дамоў, ён працягваў займацца гаспадаркай і быў сувязным у партызанскім атрадзе Паўлава. Нашу вёску Малое Запаточча часта наведвалі немцы з гарнізона, які ахоўваў мост праз Друць. Яны забіралі ў жыхароў прыпасы, курэй, свіней.
Аднойчы я са стрыечным братам гуляў у свірне. Пачуўшы шум, немцы вырашылі, што там хаваюцца партызаны, і пачалі страляць, але жанчыны адчынілі дзверы і паказалі, што тут толькі дзеці. Вельмі часта нам і іншым жыхарам вёскі даводзілася хавацца ў зямлянках, загадзя выкапаных у полі. Памятаю, як у час бамбежкі зімой я бег па полі да зямлянкі, і калі  бачыў, што самалёты ляцяць нізка, падаў у снег, баяўся варухнуцца, а калі яны адляталі далей, што было сілы нёсся туды, дзе чакала выратаванне. Яшчэ раз трапіў пад нямецкія кулі вясной у 1944 годзе. Нямецкія войскі адступалі, ім быў патрэбен мост праз рэчку Арлянку, і ішло яго будаўніцтва. А дзеці прыйшлі купацца, шумелі. Немцы, выскачыўшы з лесу, не разбіраючыся, пачалі страляць, але нам удалося ўцячы.
Пасля вызвалення, у адным з хлявоў мы, хлапчукі, знайшлі порах, пакінуты немцамі. Пачаўшы небяспечную гульню, кідалі яго ў агонь. Я абпаліў сабе твар і ўсё лета нічога не бачыў. Лекаў і медыцынскай дапамогі не было, таму спадзявацца даводзілася толькі на малады арганізм –  і зрок паступова вярнуўся.
Нашай сям’і вельмі цяжка жылося пасля вайны. Бацька загінуў пад Варшавай. Маці, каб уратаваць нас ад голаду, пякла хлеб з кветак люцэрны, бацвіння, варыла стравы з крапівы, шчаўя, пякла аладкі з мёрзлай бульбы, якую мы збіралі, калі толькі пачынаў зыходзіць снег. Босыя ногі вязлі ў халоднай земляной кашы, але на гэта ніхто не звяртаў увагі, бо галоўным у той час было выжыць.
У школу пайшоў только ў 1945 годзе ў суседнюю вёску за 3 км. Да кастрычніка хадзіў басанож, калі зямля падмярзала – насіў лапці. Затым школу адкрылі і ў нашай вёсцы, у нашай хаце. Для мяне гэта было вельмі зручна: злез з печы – і ты ўжо ў класе.
Мы – дзеці вайны. На помнік, прысвечаны ваеннаму дзяцінству, грошы збіралі ў асноўным менавіта тыя людзі, час маленства якіх супаў з вайной. З кожным годам і ветэранаў Вялікай Айчыннай, і нас застаецца ўсё менш. Пакідае  жыццё тое пакаленне, якое вучылася, будавала новае жыццё пасля гэтай страшэннай вайны, каб цяпер добра жылося нашым нашчадкам.
В.КЛІМАЎ.